Dlaczego integracja odruchów jest tak ważna dla rozwoju dzieci?
Proszę wyobraźcie sobie, że zostaliście zaproszeni do wspaniałej restauracji. Przy waszym stole płonie świeca, wokół pachną piwonie pięknie ułożone w wazonie , kelner podaje kartę dań. Delektujecie się chwilą. Nagle partner nachyla się ku Tobie i chce powiedzieć Ci coś bardzo ważnego. Nie jesteś w stanie jednak niczego usłyszeć, bo widzisz jak świeca przewraca się i zapala turkusowy obrus...Partner niczego nieświadomy opowiada dalej a Ty siedzisz przy stole jak w niemym kinie...Po całym wydarzeniu pamiętasz jedynie, że były jakieś kwiatki, talerz z jedzeniem i że słowa partnera były bardzo ważne...nic więcej.
Tak w skrócie, można ująć funkcjonowanie dzieci, których odruchy nie zostały na czas zintegrowane z całym układem ruchowym. Dzieci nie są w stanie zauważyć, zapamiętać, wykonać rzeczy wykorzystując maksimum swoich możliwości, gdyż odruchy skutecznie blokują szeroko pojęte uczenie się...Ich układ nerwowy ma zapalone czerwone światło, które daje sygnał do walki lub ucieczki...W takiej sytuacji nasz mózg myśli jedynie o przetrwaniu, inne rzeczy są dla niego nieistotne.
"Pierwotne reakcje i odruchy pełnią rolę obronną i uaktywniają strategię przetrwania w sytuacjach "kryzysowych", co powoduje, że tylna część mózgowia skupia się na działaniach sprzyjających przetrwaniu i blokuje proces świadomego rozumowania, który zachodzi w nowej korze."
(
Rozwój mowy dziecka w świetle integracji sensomotorycznej - S. Masgutowa, A. Regner).
W przypadku rozwoju mowy niezintegrowane odruchy prowadzą do osłabienia pracy ośrodków słuchu fonematycznego (ośrodek Wernickego), artykułowania (ośrodek Broca) oraz ich integrację poprzez połączenia podkorowe.
Odruchy pierwotne w prawidłowym rozwoju dziecka powinny być kolejno integrowane podczas pierwszego, najpóźniej do drugiego roku życia. Gdy to nastąpi, ich miejsce zajmują tzw. odruchy posturalne (pozostają z nami przez całe życie). Odruchy te kontrolowane są na poziomie śródmózgowia i móżdżku - z jednym wyjątkiem odruchem kontrolującym ruchy gałek ocznych (kontrolowany jest z kory mózgowej). Niezintegrowane odruchy pierwotne wskazują na nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego na danym poziomie rozwoju.
Najważniejsze znaczenie dla kształtowania się mowy mają przede wszystkim:
- odruch Moro
- odruch poszukiwania i ssania
- odruch kąsania
- odruch chwytny dłoni
- odruch dłoniowo-bródkowy Babkina
Odruch Moro
Odruch Moro należy do grupy odruchów pierwotnych i uaktywnia się w trzecim miesiącu życia płodowego. Każda mama widziała ten odruch u swojego dziecka. Nagły dźwięk, gwałtowna zmiana położenia, nagłe światło, ból, różnica temperatur, wywołuje u dziecka błyskawiczne rozłożenie rąk i nóg na boki (charakterystyczne rozwarte palce), wygięcie ciała w łuk i odchylenie głowy do tyłu.
W drugiej fazie dziecko wykonuje jakby ruch obejmowania dłońmi klatki piersiowej, stąd odruch Moro nazywany jest odruchem obejmowania.
Odruch ten zanika ok. 3-4 miesiąca życia dziecka. Utrzymywanie tego odruchu powyżej pierwszego roku życia ma niekorzystny wpływ na wszystkie systemy zmysłowe w układzie nerwowym.
Jeżeli odruch Moro nie zostanie wygaszony w 3–4 miesiącu życia, u dziecka utrzymują się przesadne reakcje na zaskoczenie, które mogą powodować stałą nadwrażliwość jednego z kanałów sensorycznych i tym samym przesadzone reakcje na niektóre bodźce. Nagły hałas, światło, ruch lub zmiana pozycji czy równowagi mogą wywołać odruch w niespodziewanych momentach, tak więc dziecko jest cały czas w pogotowiu i ma podwyższony stan świadomości. Układ limbiczny przełącza się na stan zagrożenia zanim jeszcze kora rozpozna źródło zagrożenia i pokieruje racjonalną reakcją.
Dziecko z przetrwałym odruchem Moro jest cały czas na granicy walki lub ucieczki. Nie może wyjść z błędnego koła: odruch pobudza wydzielanie adrenaliny i kortyzolu – hormonów stresu. Te same hormony powodują wzrost wrażliwości na bodźce i natężenia reakcji, a więc taki sposób reagowania staje się czymś naturalnym. W takiej sytuacji nawet neutralny bodziec może wywołać odruch u dziecka.
Aktywność odruchu Moro pośrednio wpływa na osłabienie funkcji immunologicznych organizmu - chaos w gospodarowaniu kortyzolem i noradrenaliną powoduje upośledzenie reakcji na potencjalne alergeny. Dziecko staje się łatwym celem dla wszelkich chorób. Może wykazywać nadwrażliwość na niektóre pokarmy oraz konserwanty, co ma ujemny wpływ na dziecięce zachowanie i koncentrację.
Niezintegrowanie odruchu Moro we właściwym czasie często powoduje reakcje lękowe na nowe, nieznane sytuacje oraz wyzwala poczucie bezradności.
Dziecko z niezintegrowanym Moro może wykazywać sprzeczne zachowania: z jednej strony jest wrażliwe, otwarte i twórcze, a z drugiej niedojrzałe i skłonne do przesadzonych reakcji. Sposób zachowania może być dwojaki, albo jest dzieckiem bojaźliwym, które wycofuje się z różnych sytuacji, ma trudności z nawiązywaniem kontaktów, trudno mu przyjmować i okazywać uczucia, albo może stać się dzieckiem nadmiernie aktywnym i agresywnym, które łatwo popada w podniecenie, nie potrafi odczytywać mowy ciała innych osób i ma potrzebę okazywania swojej dominacji.
Dziecko z niezintegrowanym Moro można porównać do żołnierza brygad specjalnych - jest w pełni uzbrojone, spięte, w ciągłej gotowości do obrony przez 24 godziny na dobę. Codziennie jest atakowane przez tysiące głośnych dźwięków, dotyk, światło...W dłuższej perspektywie to bardzo wyczerpujące...
Objawy niezintegrowanego odruchu Moro u dzieci powyżej 3 roku życia:
- nadwrażliwość sensoryczna na dotyk, dźwięki, ból, zapachy, zmiany temperatury
- problemy z równowagą
- problemy emocjonalne i adaptacyjne
- choroba lokomocyjna
- nadpobudliwość psychoruchowa
- nieprawidłowy tor oddechowy
- hipertonia
Odruch Moro w późniejszej fazie rozwoju zastępowany jest odruchem Straussa, który jest obecny przez całe życie.
Odruch poszukiwania, ssania, kąsania
Usta są pierwszym najważniejszym elementem naszego ciała, przez który doświadczamy świat. Nawet tak niepokojące rodziców ssanie kciuka jest pomocne w kształtowaniu się mapy ciała w obrębie ust i dłoni. Mapa ciała ma kluczowe znaczenie dla każdego małego człowieka w pierwszym roku życia. Dziecko uczy się wtedy umiejętności niezbędnych do dobrej koordynacji mięśniowej jakimi są
jedzenie i
mowa.
Na początku mamy do czynienia z odruchem poszukiwania. Samo dotknięcie policzka małego dziecka powoduje odwrócenie się głowy w kierunku dotknięcia. Reakcja poszukiwania jest przykładem wczesnego zachowania nakierowanego na cel.
Odruch ssania pojawia się już w 14 tygodniu życia w łonie mamy. Przy prawidłowym przebiegu rozwoju noworodek jest w stanie ssać już od pierwszych chwil życia. Odruch ten może być wywołany poprzez bezpośrednie dotknięcie fałdy nosowej, tuż powyżej górnej wargi.
Odruch poszukiwania około 3-4 miesiąca życia zaczyna słabnąc dając miejsce nowym doświadczeniom związanym z odruchem chwytnym dłoni, jednak usta nadal pozostają głównym źródłem informacji bardzo istotnych dla rozwoju dziecka.
Ruch ssania i połykania to czynności
silnie stymulujące mięśnie warg, gardła i krtani. Dzięki ssaniu odbywa się pierwszy trening oddychania przez nos. Wszystkie te elementy wspierają późniejszy rozwój mowy dziecka.
Odruch kąsania towarzyszy dziecku od urodzenia do ok. 4 miesiąca życia (czasami do 7 m.ż). Odruch ten polega na zaciśnięciu szczęki i utrzymaniu zwarcia przez cały czas trwania bodźca. Często jest obecny u dzieci nawet powyżej piątego roku życia wraz z innymi zaburzeniami w sferze oralno-twarzowej. Zbyt długo utrzymujący się odruch kąsania ma wpływ na karmienie piersią, blokuje możliwość żucia i gaworzenia.
Objawy niezintegrowanych odruchów: kąsania, poszukiwania i ssania:
- ciągła potrzeba stymulacji oralnej - żucie, gryzienie przedmiotów
- uporczywe ślinienie się
- opóźniony rozwój mowy i zaburzenia artykulacji
- nadmierne wysuwanie języka do przodu (trudności z żuciem)
- nadwrażliwość sfery oralnej
- nieprawidłowe procesy wzrostowe szczęki i żuchwy
Słaba koordynacja procesu oddychania, odruchu ssania i połykania przejawia się problemami w karmieniu piersią (trudności w pobudzeniu odruchu ssania, wymioty). Problemy te są spowodowane niedojrzałością ośrodkowego układu nerwowego i stanowią przejaw opóźnionego rozwoju mowy i zaburzeń artykulacji.
Odruch chwytny Robinsona
Odruch chwytny pojawia się u dzieci pod koniec 11 tygodnia życia płodowego. Polega na chwytaniu i mocnym trzymaniu palców włożonych w dłoń dziecka. Odruch ten najczęściej zostaje zintegrowany około 4 miesiąca życia (najpóźniej do pierwszego roku życia).
Wpływ niezintegrowanego odruchu chwytnego:
- opóźniony rozwój mowy/zaburzenia artykulacji
- problemy z małą motoryką (np. pisanie, rysowanie, nawlekanie, gra na instrumentach...itd.)
- nadwrażliwość dotykowa
- trudności w kształtowaniu się chwytu pisarskiego
C.D.N
